Béla III Arpad (urodzony około 1148 roku, zmarł w Székesfehérvár, 23 kwietnia 1196 roku) herb
Syn Gézy III (II) Arpada, króla Węgier i Eufrozyny Rurykowiczównej, córki Mścisława II Ryrykowicza, wielkiego księcia kijowskiego.
Król Węgier jako Béla III, król Dalmacji i Chorwacji jako Béla II od 4 marca 1172 roku do 23 kwietnia 1196 roku, despota i następca bizantyjskiego tronu od 1164 roku do 1168 roku jako Alexios.
W 1161 roku jego ojciec nadał mu tytuł księcia Chorwacji, nadanie to po śmierci ojca 31 maja 1162 roku potwierdził brat Beli, król Stefan III. W 1164 roku na podstawie postanowień traktatu między Stefanem III a cesarzem bizantyjskim Manuelem I Komnenem, Bela został wysłany na nauki do Konstantynopola. Cesarz Manuel, który nie miał ślubnych synów planował ożenić Belę ze swoją córką - Marią Komneną i uczynić go swoim następcą. Zaręczyny miały miejsce w 1163 roku, Bela otrzymał greckie imię Aleksy. W 1166 roku urodził się jednak Aleksy - syn Manuela I i jego drugiej żony, Marii z Antiochii, a zaręczyny Beli zerwano. Manuel zaaranżował małżeństwo Beli z Agnieszką z Antiochii, przyrodnią siostrą Marii z Antiochii, i tak on i Bela zostali szwagrami.
W 1164 roku poślubił (rozwiedziony w 1169 roku) Marię Porfirogenetka Komnenos (urodzona w Konstantynopolu, w marcu 1152 roku, zmarła w Montferrat, w czerwcu 1182 roku), córkę Manuela I Komnenosa, cesarza bizantyjskiego i Berty (Eireny) von Sulzbach, córki Berengara I, hrabiego Sulzbach. W 1172 roku poślubił Agnieszkę (Annę) de Donzy of Châtillon-sur-Loing (urodzona w 1154 roku, zmarła w 1184 roku), córkę Renauda de Donzy of Châtillon -sur-Loing, księcia Antiochy i Konstancji Hauteville, księżnej Antiochy. W 1186 roku (lub między 1184 a 1186 roku) poślubił Małgorzatę (Eleonorę, Konstancję) Robertyng-Capet (urodzona w 1158 roku, zmarła w Acre, Palestyna, około 10 września 1197 roku), hrabinę Vexin, córkę Ludwika VII Robertyng-Capet, króla Francji i Konstancji de Ivrea-Anscarids (Anscarii)-Burgundy-Spain Kastylijskiej, córki Alfonsa VII Raimúndeza de Ivrea-Anscarids (Anscarii)-Burgundy-Spain, cesarza Hiszpanii, hrabiego Kastylii.
4 marca 1172 roku zmarł bezdzietnie brat Beli - Stefan III, a Bela zastąpił go na tronie Węgier. Jego matka Eufrozyna i niektórzy baronowie woleli jednak widzieć na tronie jego młodszego brata, Gejzę. Bela porozumiał się z Manuelem I, który dostarczył mu pieniędzy w zamian za obietnicę, że Bela nie zaatakuje Bizancjum za życia cesarza i jego syna. Kiedy Bela przybył na Węgry, Lukas, arcybiskup Esztergom odmówił koronowania go, Bela napisał do papieża Aleksandra III i ten wyznaczył arcybiskupa Kalocsa. Drugi arcybiskup koronował Belę 13 stycznia 1173 roku. Po koronacji Bela aresztował brata, ale Gejzie udało się uciec do Austrii. Bela razem z księciem Czech zaatakował Austrię, która nie wydała mu Gejzy i ostatecznie Gezę złapano.
We wczesnych latach czterdziestych XII wieku za czasów Manuela I Komnena nastąpiła kontrofensywa Bizancjum przeciw Węgrom. Géjza II i Stefan III nie tylko zostali wyparci z Bałkanów, Węgry utraciły także Srem. Cesarz bizantyński próbował nawet przejąć władzę na Węgrzech, w końcu jednak wymógł na Stefanie III, by w 1163 roku oddał Bélę, swego młodszego brata, jako zakładnika do Konstantynopola. Być może Bela miał być przygotowywany na uległego Bizancjum następcę Stefana, na pewno jednak desygnowano go na następcę Manuela I Komnena, który nadał mu imię Aleksios i chciał wydać za niego swą córkę Marię. Gdy jednak cesarz doczekał się syna, zmienił plany związane z Belą, pozbawił go praw do dziedziczenia tronu bizantyńskiego i ożenił z Agnieszką z Châtillon. Po śmierci Stefana III Béla wrócił na Węgry, przejął władzę i rozpoczął proces wzmacniania kraju. W latach 1180-1181 przyłączył utracone wcześniej na rzecz Bizancjum - Dalmację i Chorwację, a w 1188 roku, kontynuując politykę podboju Rusi Halicko-Włodzimierskiej, zajął Halicz. Osadził w nim swego syna Andrzeja, z tytułem króla halickiego, ale zdobycz była krótkotrwała. W 1183 i 1185 roku ingerował w sprawę następstwa tronu w Bizancjum.
Wzmocnił władzę królewską, czemu służyło także zorganizowanie świetnie działającej kancelarii królewskiej. Rozbudował swój dwór w Ostrzyhomiu, który imponował przepychem, popierał rozwój kolonizacji niemieckiej, sprowadził na Węgry premonstratensów i cystersów. Na jego dworze napisano Gesta Hungarorum - dzieło anonimowego autora, pierwszy ważny zabytek piśmiennictwa węgierskiego w języku łacińskim.
Pochowany został w katedrze w Székesfehérvár. 12 grudnia 1848 roku szczątki przeniesiono do kościoła Macieja w Budapeszcie.
Żródła:
"Słownik władców Europy średniowiecznej" - pod redakcją Józefa Dobosza i Macieja Serwańskiego
Béla III w "Wikipedii"
Bela III. von Ungarn w "Worldhistory" tłumaczenie: Bogdan Pietrzyk
Bela III, roi de Hongrie w "Geneall" tłumaczenie: Bogdan Pietrzyk
"KRÓLOWE I KRÓLOWIE WIELKIEJ BRYTANII - od Edgara do Elżbiety II - wszyscy władcy Wielkiej Brytanii" - autor: Przemysław Jaworski - Przemysław Jaworski i Wydawnictwo Novae Res, 2018
05-06-2022
01-05-2022
31-12-2021